Maymun çiçeği diğer ismi Monkeypox olarak bilinir. Covid salgınından sonra tüm dünyayı tedirgin eden ve hızlı şekilde yayılan hastalık maymun çiçeği adını taşır. Maymun çiçeği hastalığı salgın haline gelmeden önce çok nadir rastlanan kemirgen hayvanlardan geçen viral hastalık türü olarak kabul edilmektedir. Maymun çiçeği hastalığı için Dünya Sağlık Örgütü bulaşıcı bir hastalık olduğu ve hastalığa yakalanan kişi ile yakın temas sonucunda yayıldığı bildirilmiştir. Hastalık Kontrol ve Önlem Merkezleri kişileri yakın temasta olmama, ölmüş kemirgen ve farklı hayvanlarla temastan kaçınma, hayvanlar ile temas edildiğinde mutlaka hızlı şekilde eller yıkanmalı ve farklı kişilerle temas edilmemesi, cinsel ilişki sırasında prezervatif kullanma önerilmektedir.
Maymun çiçeği hastalığına Orthopoxvirus ailesinden Orthopoxvirus simiae virüsü neden olmaktadır. Maymun çiçeği virüsü kısaltma olarak MPXV olarak kullanılır. Maymun çiçeği hastalığı virüsü, cilt hastalıklarına neden olan çiçek hastalığı ya da variolia virüslerine benzer yapıdadır. Bu virüs türü insan türü virüs olarak bilinir ve cilde zarar verir. Bu virüs ciltte kaşıntı, döküntü ve hatta yaraya neden olur. Açılan yaralardan başka kişilere temas edilirse bulaşma ihtimali vardır. Aynı zamanda hayvanlar ile temas edilmesi halinde bu virüs bünyeye alınabilir. Genel olarak Afrika ülkelerinde Orthopoxvirus simiae virüsü yaygın olarak görülmektedir.
Maymun çiçeği hastalığına neden olan Orthopoxvirus türü virüsler en çok Orta ve Batı Afrika ülkelerinde sıklıkla görülür. En çok kemirgen türler içerisinde rastlanır ve maymunlar taşıyıcı nitelikte olabilmektedir. Maymun çiçeği hastalığı ilk olarak 1970 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde tespit edilir. O dönemden bu yana farklı Afrika ülkelerinde maymun çiçeği hastalığı görülmeye başlamıştır. Genellikle en tehlikeli ve öldürücü nitelikte olan virüs çeşidi Batı Afrika bölgesinde bulunur. Maymun çiçeği virüslerinin varyant ve tehlike ölçütleri laboratuvar ortamlarında test edilerek belirlenmelidir. Ancak bu koşullar her zaman mümkün olmamaktadır. 2022 yılında ilk kez en tehlikeli ve izole edilen hastalık varyant türü Nijerya üzerinden dünyaya yayılmaya başlamıştır. ABD, Britanya, Türkiye, İsrail, Singapur gibi ülkelerde maymun çiçeği hastalıkları görülmüştür. Maymun çiçeği hastalığının yayılmasını önlemek için uzmanlar hızlı şekilde kamuoyunu bilgilendirmiştir. Yakın temas, mesafe ve cinsel beraberlikte korunma yolları ile kişiler maymun çiçeği hastalığına yakalanmadan sağlıklı şekilde yaşamlarını sürdürebilmektedir.
Maymun çiçeği virüsü olan Orthopoxvirus simiae aynı zamanda cilt hastalıklarına neden olan önemli bir türe benzediği için normal cilt hastalıkları ile karıştırılabilir. Özellikle görünümü ve belirtileri çiçek hastalığına benzer ve iyileşme süresi neredeyse çiçek hastalığı ile aynıdır. Çiçek hastalığının diğer adı variola olarak bilinir. Maymun çiçeği hastalığı, çiçek hastalığına benzer belirtiler ortaya çıksa da şiddeti çiçek hastalığına göre daha hafif seyreder. Ancak bireylerin bağışıklık düzeyi, öncesinde çiçek hastalığı geçirip geçirmediği, aşı olup olmadığı gibi konular hastalık seyrini önemli ölçüde etkiler. Maymun çiçeği hastalığı belirtileri şunlardır:
Yukarıda sayılan belirtilerin hepsi aynı anda görülmeyebilir ve şiddeti kişiden kişiye değişebilir. Maymun çiçeği hastalığında bireylerde cilt döküntüsü, kaşıntı, yara gibi bulgular hastalık geçtiğinde iz, lezyon bulgusu kalmaz. Bu süre boyunca hasta sağlıklı beslenmeye ve yaşamaya özen göstermelidir. Bu sayede daha hızlı iyileşir ve ciltlerinde bir hassasiyet, iz kalmaz.
Maymun çiçeği hastalığı ismi ve taşıdığı virüs neticesi ile çiçek hastalığı ile benzerdir. Yakın temas ile bireylere bulaşır ve hayvanlardan özellikle kemirgenlerden insanlara bulaştığı tespit edilmiştir. Bu nedenle kişiler ölü hayvanlar ile temas etmemeli; hayvanlar ile temas ettiğinde el temizliği ve hijyenine dikkat etmelidir. Kişilerin bağışıklığı ve hastalığa yakalanan virüs varyantının etkisi hastalığın şiddetini belirler. Maymun çiçeği hastalığı, mukoza ve lenf sistemlerinde değişimlere neden olduğu için korneaya zarar verebilir. Zattüre, konjonktivit, iltihaplı cilt reaksiyonları, dehidratasyon gibi belirtiler de kişiler de görülebilir. HIV virüsüne sahip bireyler maymun çiçeği hastalığını daha ağır şekilde geçirdiği araştırmalar tarafından tespit edilmiştir. Özellikle genital bölgelerde lezyonlar oluşur, görme kayıpları ve ciltte ciddi iz, yara ve döküntüler oluşabilir. Maymun çiçeği hastalığı geçiren hastalar kalıcı kornea hasarı, ciltte büyük ve iltihaplı yara gözlemlenebilir. Bu semptomları olan kişiler hastalığı daha ağır şekilde geçirebilir. Araştırmalara göre maymun çiçeği hastalığından ölenlerin oranları maksimum %6 olarak bilinir. Bu oranların tespit edildiği yaş aralığı ise 16 yaşından küçük olan çocuklardır. Bağışıklık sistemi güçlü, hijyenine dikkat eden bireyler daha hafif semptomlar ile geçirerek süreci atlatabilir.
Maymun çiçeği hastalığı bulaşıcı bir hastalıktır ve kuluçka süresi vardır. Maymun çiçeği hastalığının kuluçka süresi 5 ile 21 gündür. Bu süre kişilerin mevcut konumları, virüs varyantları ve kişilerin bağışıklıkları ile ilgilidir. Bireysel olarak görülebilen ve mevcut konum ile ilgisi olmayan maymun çiçeği virüsü kuluçka süresi 2-4 gün arasında değişmektedir.
Hastalığı geçiren ve belirti semptomları göstermeyen kişilerin vücudunda halen virüs bulunabilir. Bu durum başka kişilere geçmesi, salgının devam etmesi açısından kritiktir. Maymun çiçeği hastalığı geçiren kişilerle temas etme, ölü hayvana ya da canlı hayvanlara özellikle kemirgenlerle temas etme durumunda test yapılması önem taşır. Maymun çiçeği hastalığı salgın riski taşıdığı için kişilerde belirtiler görülürse kendini izole etmesi ve sağlık görevlilerini arayarak bilgi vermesi gerekir. Böylece sağlık çalışanları hastaları doğru bir şekilde yönlendirir ve hastalıklarının daha hafif şekilde atlatabilmesi ve kimseye bulaştırmaması için yönlendirmeler yapar. Maymun çiçeği hastalığı belirtileri virüs vücuda girdikten sonra yaklaşık olarak bir hafta sonra ortaya çıkmaya başlar. Hastalığa yakalanan kişiler ağır şekilde süreci geçiriyorsa hastaneye yatırılarak müdahale edilir.
Maymun çiçeği hastalığı endemik ülkelere seyahat eden ve kısa süre içerisinde bu hastalığı geçiren kişiler ile temas eden kişilere testler uygulanır. Bu testler gelişmiş laboratuvarlar aracılığı ile gerçekleşir. Laboratuvarlarda koruma seviyesinin yüksek olması, farklı tetkikleri analiz edip çözümleyebilecek düzeyde olması maymun çiçeği hastalığının test edilmesi açısından önemlidir. Bu nedenle her laboratuvarda maymun çiçeği testi yapılmamaktadır.
Maymun çiçeği testinde PCR testi, ciltte döküntü, yara keseleri, kabarcık, ciltte değişikliklerin görülmesi ile tedaviye başlanmaktadır. Hasta kişilerin belli bir süre izole olması ve diğer kişileri koruması, cinsel ilişki esnasında prezervatif kullanılması ve mümkün olduğunca farklı kişilerle temas edilmemesi önem taşır. Virüs çok hızlı şekilde bağışıklığı alt etmek için çaba sarf etmektedir. Serum ve ilaçlar ile hastaya takviyeler yapılarak bağışıklığının güçlenmesi sağlanmalıdır. Maymun çiçeği hastalığında antikor oranı ölçülemez. Aynı zamanda maymun çiçeği hastalığı için kesin bir tedavi söz konusu değildir. Uluslararası alanda geçerli olan bir ilaç kabul edilmiştir ancak sınırlı sayıda üretimi vardır. 2013 yılında güncellenen çiçek aşısı, maymun çiçeği hastalığının daha hafif şekilde atlatılmasına yardımcı olur.
Coğrafi gezilerini seven, endemik ülkelere giden bireyler enfekte olmuş şekilde ülkelerine dönebilir. Bu durumda kişiler belli bir süre izolasyon süreci geçirerek salgını önleyebilir. Bunun dışında hayvanların salgıları, ölmüş hayvanlarla temas, enfekte olan kişilerle yakın temas, yanlış avlanma ile maymun çiçeği hastalığı bulaşır. Aynı zamanda yenilecek olan hayvanda maymun çiçeği virüsü varsa, et yemekleri az pişmişse maymun çiçeği hastalığı geçebilir. İnsandan insana maymun çiçeği hastalığı geçebilir. Yakın temas, mukoza ile hastalık geçer ve karşıdaki kişi de virüsü vücuda alarak hastalıktan mustarip olabilir. Maymun çiçeği hastalığı salgılar ile geçebildiği için cinsel yolla da bulabilir. Bu şekilde bulaşan hastalıklarda hastalarda frengi olabilir.
Maymun çiçeği hastalığı bulaşıcıdır. Bu nedenle hasta olan bireylerin belirli bir süre karantina altında olması gerekir. Maymun çiçeği hastalığında bireyler iyileşme evresinde cilt döküntüleri, yara gibi kalıntılar olabiliyor. Bunlar ile temas edildiğinde de hastalık başka kişilere geçme olasılığı bulunmaktadır. Bu nedenle hastalık tam olarak iyileştikten sonra da yaklaşık olarak bir ya da iki hafta hastalar izole olmalıdır. Toplamda maymun çiçeği karantina süresi kişiden kişiye göre 2 ile 4 hafta arasında değişmektedir.
Maymun çiçeği hastaları mukoza ve kişilerin salgıları ile temas edince bulaşmaktadır. Bu nedenle cinsel yolla bulaşan hastalıklar arasında maymun çiçeği de bulunur. Aynı zamanda yakın temas yani cilt ile temas ile maymun çiçeği hastalığına yakalanabilir. Hastalık geçirdikten sonra da yapılan araştırmalar erkeklerde sperm kadınlarda mukozada maymun çiçeği virüsüne rastlanılmıştır. Bu nedenle hastalık geçiren kişiler mutlaka korunmalı ve karşı tarafa hastalık geçirdiği bildirilmelidir.
Maymun çiçeği yakın temas, cilt ile temas ve mukoza sayesinde bireylere, hayvanlara bulaşır. Bu nedenle maymun çiçeği hastalığı geçiren ve hastalığı atlatmış olan kişiler ilişki sırasında prezervatif kullanmalıdır. Cilt ile temas ve döküntü ile temas da maymun çiçeğine yakalanma riskini barındırır. Bu nedenle olabildiğince endemik ülke ziyareti gerçekleştirmiş, hastalığı yeni geçiren ve geçirmekte olan kişiler ile yakın temasta bulunmamak, vücut salgıları ile temas etmemek önem taşır.
Maymun çiçeği hastalığı global salgın haline gelen bağışıklığı düşük olan hastaları öldürücü nitelikte olan bir hastalıktır. Bu nedenle olabildiğince kişiler kendilerini korumalı ve yakın temastan uzak durmak gerekir. Çok pişmemiş et tüketmek, yanlış avlanma, ölü hayvanlara temas, hayvan salgıları ile temas etme, hastalığı geçiren ve yeni geçirmiş olan kişilerle temas eden kişilerde maymun çiçeği hastalığı görülebilir. Özellikle kemirgen ve yabani hayvanlar ile temas eden kişilerden maymun çiçeği virüsü geçerek hastalığa sebep olabilir.
Maymun çiçeği hastalığı, endemik ülke ziyareti gerçekleştirmiş, hayvanlar ile temas eden yeni hastalığı geçiren ya da geçirmekte olan kişiler ile temas edilmesi durumunda bulaşır. Aynı zamanda ciltte döküntü, yara, mukoza ile temas sayesinde de maymun çiçeği hastalığı bulaşır.
Maymun çiçeğinden korunma ve tedavi konusunda eksiklikler bulunur. Bu nedenle tamamen testi edilen bir test olmasa da gelişmiş laboratuvarlarda maymun çiçeği tespiti için çalışmalar yapılmaktadır. 2013 yılında çiçek aşısı olan kişilerde hastalık daha hafif seyredebileceği gibi bağışıklığı düşük olan bireyler daha zor olarak atlatabilir. Gerekli durumlarda maymun çiçeği hastalığı geçirenler hastaneye kaldırılarak tedavi görebilir.
Maymun çiçeği hastalığının kuluçka süresi bulunur ve bu süre kişiden kişiye göre değişiklik gösterir. Maymun çiçeği hastalığı bir hafta içerisinde belli olabileceği gibi dört gün içinde de belli olmaktadır. Tamamen kuluçka süresi, pik evresine göre hastalık dönemleri değişir. Bu süreci takip etmek ve test etmek zorludur.
Maymun çiçeği hastalığı genel olarak çiçek hastalığına benzer belirtileri bulunur. Belirtiler arasında kaşınma ve son süreçte bu kaşınma ile birlikte cilt döküntüleri yer alır. Bu döküntüler ile birlikte cilt yenilenerek iyileşir ve cilt üzerinde yara, beze kalmaz. Bu süreçte kişilerin çok fazla kimyasal içerikli bakım ürünleri kullanmaması, cildi doğal halde bırakması önerilir.
Maymun çiçeği hastalığının bilinen en etkili tedavisi yoktur. Bireyler kendileri iyileşir ve bu hastalığı başkalarına bulaştırmaması için izole olması önem taşır. Maymun çiçeği hastalığı bulaştığında %10 oranında öldürme etkisi vardır. Hastalar bu süreçte bakımlarını yapmalı, dinlenmeli ve olabildiğince bağışıklık güçlendirici gıdalar ile beslenmelidir.
TURKLAB Laboratuvar ve Görüntüleme Sistemleri
